Chú Hỏa là ai? Giải mã tên gọi và nguồn gốc của Hui Bon Hoa (1845–1901)
Chú Hỏa là danh xưng dân gian dùng để chỉ thương nhân gốc Hoa nổi tiếng ở Sài Gòn cuối thế kỷ XIX — người có tên Hán là 黃文華 (phiên âm tiếng Việt: Huỳnh Văn Hoa) và thường được gọi theo ký âm Phúc Kiến là Hui Bon Hoa (Jean Baptiste Hui Bon Hoa khi nhập quốc tịch Pháp).
Vì sao có nhiều tên khác nhau?
- Huỳnh Văn Hoa (黃文華) là tên Hán chính thức của ông, còn có tên hiệu là Tình Nham.
- Hui Bon Hoa là cách ký âm tên ông theo phương ngữ Phúc Kiến và cũng là tên ông dùng khi nhập quốc tịch Pháp (Jean Baptiste Hui Bon Hoa).
- Tên Hứa Bổn Hòa là cách Việt hóa/phiên âm từ cụm Hui Bon Hoa mà một số tài liệu Việt ngữ dùng — nhưng đó là suy diễn từ ký âm chứ không phải tên Hán tìm thấy trong tư liệu gốc Trung Hoa.
- Từ gọi Chú Hỏa là đại từ thân mật, dân gian dùng để xưng hô và nhắc tới ông trong đời sống Sài Gòn xưa.
Tiểu sử ngắn gọn
Ông sinh khoảng 1845 tại Phúc Kiến (làng Văn Tang, huyện Tư Minh / vùng Hạ Môn), di cư sang Sài Gòn trong thập niên 1860 và khởi nghiệp từ nghề ve chai, sau đó mở tiệm cầm đồ, kinh doanh bất động sản và xây dựng, trở thành một trong các đại phú hộ nổi tiếng của Sài Gòn cuối thế kỷ XIX; ông qua đời năm 1901 và để lại cơ nghiệp cho các con mang tên Hui Bon Hoa.
Ghi chú về tranh luận tên gọi
- Nhiều tài liệu Việt ngữ ghi tên ông là Hứa Bổn Hòa theo âm Việt hóa, nhưng tra cứu trong tư liệu Hoa ở miền Nam thời đó khó tìm thấy tên Hán tương ứng "許本華"; vì vậy nhiều người Hoa lâu năm ở Sài Gòn–Chợ Lớn cho rằng "Chú Hỏa" thường chỉ người con là Huỳnh Trọng Huấn khi dùng danh xưng gia đình Hui-Bon-Hoa trong đời sau.
- Nói tóm lại: danh xưng lịch sử và phổ thông chính xác nhất là Huỳnh Văn Hoa (黃文華), ký âm Phúc Kiến Hui Bon Hoa, và "Chú Hỏa" là tên gọi dân gian gắn với ông và cả gia tộc sau này.
Sơ đồ quan hệ đơn giản
- Huỳnh Văn Hoa (1845–1901) — Hui Bon Hoa — gọi dân gian: Chú Hỏa.
- Các con nối nghiệp mang tên gia đình Hui Bon Hoa (ví dụ: Huỳnh Trọng Huấn, Huỳnh Trọng Tán, Huỳnh Trọng Bình).
Kết luận ngắn
Chú Hỏa không phải là một tên Hán khác mà là cách xưng hô dân gian cho Huỳnh Văn Hoa, người được ký âm là Hui Bon Hoa; tên "Hứa Bổn Hòa" là kết quả phiên âm Việt từ ký âm Phúc Kiến hơn là tên Hán gốc.
